Over welke processen kwetsbaar zijn voor ondermijning, bestaat geen algemeen beeld. En omdat dat ontbreekt, is er ook geen overeenstemming over hoe die kwetsbaarheden te verminderen zijn. Het Verwey-Jonker Instituut is door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) gevraagd om hiernaar een verkennend onderzoek uit te voeren.
De resultaten van deze verkenning kunnen helpen om focus en prioriteit aan te brengen in het programma Weerbaar Bestuur – concreet in het project ‘signaleren en versterken kwetsbare processen’- en bij de uitvoering van bepaalde acties. Tevens zijn de opgehaalde lessen uit deze verkenning breder toepasbaar voor bijvoorbeeld gemeenten, provincies, Regionale Informatie- en Expertise Centra (RIEC’s) en andere samenwerkingspartners die zich richten op de aanpak van ondermijning.
Dit rapport beschrijft de resultaten van deze verkenning. We sloegen de literatuur er op na en gingen in gesprek met gemeenten, provincies en RIEC’s/Taskforce. Ook bespraken we de voorlopige resultaten en aanbevelingen in twee expertsessies met gemeenten en academici. We hebben bij deze verkenning ondersteuning gekregen van een begeleidingscommissie.
Kwetsbare processen maar vooral omstandigheden
In dit onderzoek hebben we acht kwetsbare processen als uitgangspunt genomen: financiële transacties; aanbestedingen en inkoop; subsidies; verstrekking reisdocumenten; vergunningverlening, ontheffingen; verwerking persoonsgegevens en strategische informatie; beheer basisregistratie personen en toezicht en handhaving. Alle gemeentelijke interne en dienstverleningsprocessen zijn kwetsbaar voor ondermijning en oneigenlijke druk. Maar vooral de omstandigheden maken deze processen kwetsbaar:
- Interne omstandigheden van functies, personen en de manier van werken.
- Externe omstandigheden zoals risicolocaties en de aanwezigheid van bepaalde bedrijfstakken.
Bij kleine gemeenten verschilt overigens de manier van werken met die van grotere gemeenten. Het gaat dan om verschillende factoren die te maken hebben met beleid, organisatie en cultuur.
Aanbevelingen van respondenten
Alle respondenten noemen extra capaciteit en budget. De concrete andere maatregelen die gemeenten, provincies en RIEC’s hebben genoemd, zijn onder te verdelen in de volgende vier thema’s:
- Het vergroten van kennis over kwetsbare processen (zoals trainingen).
- Het vergroten van bewustzijn over kwetsbare processen (zoals een stevige (aanjagende)rol van een gemeentesecretaris).
- Wat het Rijk, RIEC’s en/of provincies kunnen betekenen voor gemeenten (zoals meer sturing en een heldere visie).
- Het beter benutten en inzetten van praktische ofwel bruikbare instrumenten om kwetsbare processen te signaleren en versterken (zoals instructievideo’s).
Conclusies en aanbevelingen
De onderzoekers sluiten af met de volgende aanbevelingen:
- Helderheid over wat kwetsbare processen in brede zin inhouden (conceptueel uitwerken en uitdragen).
- Voldoende capaciteit (gemeenten moeten hier meer prioriteit aan geven).
- Bewustwording (ontwikkelen van een communicatieplan en landelijke campagne).
- Inventarisatie ‘good practices’ en instrumentarium.
- Regierol vanuit BZK.