Interview met Margit van der Steen, biograaf Hilda Verwey-Jonker

Artikel

Door: Floor de Booys

Meer dan een eeuw geleden werd Hilda Verwey-Jonker geboren. Maar wie was zij eigenlijk? En wat kunnen we nu nog van haar leren? We spreken erover met historicus Margit van der Steen (KNAW Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis).

Margit van der Steen promoveerde op de biografie ‘Drift en Koers’ over Verwey-Jonker. En is nog altijd gefascineerd door deze uitzonderlijke vrouw. ‘Hilda combineerde denken met doen en kwam op voor kwetsbare groepen. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, schreef zij haar proefschrift en deed verzetswerk. Met jonge kinderen thuis. Sinds de uitbraak van het Coronavirus moet ik vaak aan haar denken. Hoe reageerde zij op een uitzonderlijke situatie?’

Wie was Hilda Verwey-Jonker?

“Hilda Verwey-Jonker (1908-2004) was een gedreven en veelzijdig socioloog, die zich sterk maakte voor de emancipatie van achtergestelde groepen zoals vluchtelingen, vrouwen en ouderen. Ze combineerde denken met doen. Als onafhankelijke en kritische geest publiceerde ze invloedrijke stukken over onder meer armoede en de Molukkers. Maar tegelijkertijd was ze maatschappelijk en politiek actief. Zo zat ze in de SER en in de Eerste Kamer. Daarbij geloofde zij heilig in de kracht van wetenschap. Eerst de feiten verzamelen en dan beleid maken.
Veel van dit werk deed ze vanuit haar huis in Eindhoven. Hier woonde ze met haar man Evert Verwey en hun vier kinderen. Aan den lijve ondervond ze hoe uitsluiting werkt, eerst als vrouw en later als oudere. Dat kleurde haar werk. Ondanks haar kleine postuur, waar ze haar hele leven verdriet over had, maakte ze grote indruk op mensen.
Haar leven stond in het teken van werken voor de samenleving. Dat was niet altijd even gemakkelijk voor haar naasten. Maar ook haar kinderen waren trots op wat ze voor de maatschappij heeft betekend.”

Uit wat voor nest kwam Hilda?

“Hilda´s ouders vernoemden hun oudste kind naar een roman, Hilda van Suylenburg uit 1897 geschreven door Cécile de Jong van Beek en Donk, nog steeds een van de best verkochte en belangrijkste feministische boeken van Nederlandse bodem. Dat is tekenend voor het vooruitstrevende milieu waarin ze opgroeide. Haar moeder, de eerste vrouwelijke student wiskunde in Amsterdam, was er op gebeten dat haar kinderen ook een academische opleiding gingen volgen. Zij bedacht dat haar dochter, met haar grote maatschappelijke belangstelling, sociologie moest gaan studeren. Dat was toen iets heel nieuws. Het bleek een schot in de roos. Hoogzwanger legde Hilda in 1932 het doctoraalexamen af en werd daarmee de eerste afgestudeerde socioloog in Nederland.
Dat progressieve nest is zeker stimulerend geweest, maar niet allesbepalend. Haar jongere zus maakte heel andere keuzes in het leven. Toch had zij diezelfde markante ouders, rondde zij ook een academische studie af en leek haar latere gezinssituatie erg op die van Hilda.”

Wat kunnen we nu nog van haar leren?

“Meer dan eens heb ik tijdens de uitbraak van het Coronavirus aan Hilda Verwey-Jonker moeten denken. Zij maakte de Tweede Wereldoorlog mee. Die oorlog zette haar aan om een proefschrift te gaan schrijven, verzetswerk te verrichten, zich in te zetten voor anderen en na te denken over de toekomst van de samenleving.
Ze liet zich niet kisten door grote tegenslagen. Zodra ze openlijk de strijd aanging met mannen op het politieke toneel, werd ze hard aangepakt. Door schade en schande wijs geworden, leerde ze toen dat ze als vrouw in een relatief onzichtbare positie zoals bij de SER, meer achter de schermen, invloedrijker kon zijn. Maar van haar kunnen we ook leren, hoeveel je kunt bereiken met een klein groepje gelijkgestemden. In de jaren vijftig maakte Verwey-Jonker deel uit van een old girls netwerk met vrouwelijke parlementariërs van diverse politieke kleuren zoals Corry Tendeloo en de chef de cabinet van de koningin, Marie Anne Tellegen. Dat netwerk wist belangrijke politieke successen te behalen, zoals de afschaffing van de handelingsonbekwaamheid van getrouwde vrouwen. Die strijd laat ook zien dat de geschiedenis van de vrouwenbeweging zo veel rijker is dan Aletta Jacobs en Dolle Mina.
Tot slot zijn thema´s waar Hilda Verwey-Jonker over nadacht tot op de dag van vandaag relevant en interessant. Meer dan eens had ze een vooruitziende blik, bijvoorbeeld over de noodzaak na te denken over de gevolgen van de veroudering van de samenleving. Zij benoemde al in de jaren tachtig – ver voor Paul Scheffer over het multiculturele drama publiceerde – de problematische kanten van de multiculturele samenleving en de radicale islam. Dat werd haar destijds niet in dank afgenomen. Maar die vooruitziende blik maakt dat een aantal van haar publicaties nog steeds de moeite waard zijn. Aan haar hebben we de begrippen armoedegrens, allochtoon en verzorgingsstaat te danken.”

Waarom wilde je een boek over haar leven schrijven?

“Hilda Verwey-Jonker had al een autobiografie gepubliceerd, Er moet een vrouw in. Maar eerlijk gezegd, vond ik dat boek een tikje saai. Ze deed alsof het allemaal niet zo veel voorstelde wat ze gedaan had. Dat geloofde ik niet – en dat daagde mij uit om de archieven in te duiken. Ik had goed gezien dat er een ander verhaal over haar leven was te vertellen. Uit mijn onderzoek bleek dat ze zelfs in beeld is geweest als de eerste vrouwelijke minister, ruim tien jaar voordat Marga Klompé die functie in 1956 zou gaan vervullen!
Hilda Verwey-Jonker was een pionier en kon grenzen verleggen. Het intrigeerde mij hoe ze het voor elkaar kreeg zo´n vooraanstaande maatschappelijke rol te vervullen. En dat op een moment dat getrouwde vrouwen voor de wet zelfs nog handelingsonbekwaam waren. Hoe hield ze zich staande, met haar kleine postuur, als eerste en enige vrouw in al die mannengezelschappen?
Door een rijk en veelzijdig leven zoals dat van Verwey-Jonker te bestuderen, leerde ik naar de geschiedenis van de twintigste eeuw te kijken door de ogen van een betrokkene. Voor een historicus is dat boeiend.
Ondanks mijn onderzoek zijn er nog steeds vragen waarop ik geen antwoord heb. Waarom was ze zo stil over haar moedige optreden in de oorlog? Ze heeft meerdere mensen het leven gered. Ik ontdekte dat ze zelfs de Yad Vashem onderscheiding had gekregen. Waarom zweeg ze daarover?”
Daarover meer in een volgend artikel dat helemaal zal ingaan op de rol van Hilda Verwey-Jonker tijdens de Tweede Wereldoorlog dat ter ere van 75 jaar Bevrijding op 5 mei op deze website zal worden gepubliceerd.

Meer lezen over Hilda Verwey-Jonker?

De biografie Drift en koers. De levens van Hilda Verwey-Jonker is beschikbaar via deze link.

Deel dit nieuwsbericht op: